Trong đợt giao tranh kéo dài 12 ngày với Israel, người dân Iran đã phải trải qua một đợt mất kết nối Internet gần như hoàn toàn kéo dài vài ngày. Các dịch vụ mạng trong nước, bao gồm cả dịch vụ di động, liên tục bị gián đoạn. Chính phủ Iran tuyên bố rằng họ ra lệnh ngắt kết nối để bảo đảm an ninh mạng.
“Iran kiểm soát thông tin thực sự, thực sự chặt chẽ”, Marwa Fatafta, Giám đốc chính sách và vận động của nhóm quyền kỹ thuật số Access Now có trụ sở tại Berlin, cho biết. “Mục tiêu của họ khá rõ ràng”.
Việc ngắt toàn bộ Internet trong một quốc gia được coi là hành động nghiêm trọng, làm hạn chế quyền giao tiếp cũng như khả năng tiếp cận thông tin của người dân, đặc biệt là trong những thời điểm có xung đột. Ở những quốc gia mà dịch vụ mạng và viễn thông do tư nhân vận hành, chính phủ thường kiểm soát thông qua luật pháp hoặc các quy định hành chính. Trong khi đó, Iran đã dành nhiều năm xây dựng năng lực kiểm soát trực tiếp hạ tầng viễn thông trong nước.
Hai cách một quốc gia có thể “cắt” Internet
Internet bao gồm các ứng dụng, dịch vụ trực tuyến và các trang web. Có nhiều cách để kiểm soát truy cập Internet, nhưng nhìn chung có hai cách để một quốc gia có thể chặn quyền truy cập của người dân:
-
Ngắt kết nối vật lý phần cứng: Đây là cách “rút phích cắm” các điểm kết nối Internet đi vào quốc gia. Cách này cho phép dễ dàng khôi phục lại kết nối khi chính phủ muốn, nhưng tác động sẽ rất rộng. Cả quốc gia, kể cả chính phủ, sẽ không thể truy cập Internet, trừ khi họ có một hệ thống kết nối riêng.
-
Chặn bằng phần mềm và cấu hình mạng:
- Thao túng hệ thống DNS (Domain Name System): Mỗi thiết bị kết nối Internet đều có một địa chỉ IP. Thay vì nhớ dãy số, mọi người dùng tên miền để truy cập. Mối liên kết giữa IP và tên miền được điều phối bởi hệ thống DNS. Chính phủ có thể thao túng hệ thống DNS để ngăn người dân truy cập các dịch vụ Internet bằng cách làm sai lệch địa chỉ IP gắn với tên miền.
- Can thiệp vào luồng dữ liệu Internet qua giao thức BGP (Border Gateway Protocol): IP giúp thiết bị gửi và nhận dữ liệu thông qua các mạng lưới do nhà mạng kiểm soát. Các mạng này dựa vào giao thức BGP, có thể hiểu như hệ thống biển báo giao thông giúp định tuyến dữ liệu đi khắp thế giới. Nếu chính phủ yêu cầu nhà mạng trong nước xóa các tuyến BGP của họ khỏi hệ thống toàn cầu, các thiết bị trong nước sẽ không thể truy cập Internet, và ngược lại, thế giới bên ngoài cũng không “nhìn thấy” quốc gia đó trên Internet.
Nhiều quốc gia đã từng hạn chế hoặc cắt Internet hoàn toàn để đối phó với các sự kiện lớn, như Bangladesh (tháng 7/2024), Senegal (2023), Ấn Độ (2020) và Ai Cập (2011). Điều này cho thấy: nếu một chính phủ muốn tắt Internet, họ hoàn toàn có thể làm được, không đòi hỏi năng lực kỹ thuật gì đặc biệt.
Kết nối sau khi Internet bị “ngắt”: Internet vệ tinh là giải pháp
Mạng riêng ảo (VPN) từ lâu đã được dùng để vượt qua kiểm duyệt mạng ở những quốc gia có kiểm soát gắt gao, nhưng gần đây có dấu hiệu cho thấy Iran đã siết chặt việc sử dụng VPN. Tuy nhiên, VPN không có tác dụng khi Internet bị ngắt hoàn toàn ở cấp phần cứng hoặc BGP bị chặn.
Trong những tình huống này, giải pháp khả thi nhất là Internet vệ tinh, dịch vụ độc lập với hạ tầng mạng truyền thống. Internet vệ tinh đặc biệt hữu ích ở những khu vực hẻo lánh, nơi chưa có hoặc không thể xây dựng hạ tầng cáp mạng. Ngay cả khi kết nối qua dây hoặc mạng không dây truyền thống bị ngắt, các dịch vụ vệ tinh như Starlink, Viasat, HughesNet vẫn có thể cung cấp Internet đến thiết bị người dùng từ vệ tinh quay quanh Trái Đất. Để dùng Internet vệ tinh, người dùng cần có bộ ăng-ten chuyên dụng từ các nhà cung cấp dịch vụ. Tại Iran, Starlink của Elon Musk đã được kích hoạt trong thời gian bị cắt mạng, với hàng nghìn thiết bị đang hoạt động bí mật tại nước này.
