NSND Trà Giang là một trong những biểu tượng hiếm hoi của điện ảnh Việt Nam, với vẻ đẹp cổ điển, ánh mắt sâu lắng và phong thái thanh lịch đã ghi dấu trong lòng nhiều thế hệ.
NSND Trà Giang, một trong những tên tuổi vĩ đại của điện ảnh Việt Nam, đã để lại dấu ấn không thể phai mờ qua những vai diễn kinh điển. Nổi bật nhất phải kể đến hình tượng Chị Tư Hậu trong bộ phim cùng tên (1962), vai diễn đã mang về cho bà Huy chương Bạc tại Liên hoan phim quốc tế Moskva năm 1963. Đến năm 1973, vai Dịu trong tác phẩm Vĩ tuyến 17 ngày và đêm tiếp tục vinh danh bà với giải Nữ diễn viên xuất sắc nhất tại Liên hoan phim quốc tế Moskva lần thứ VIII – một thành tựu hiếm có, khẳng định vị thế của điện ảnh Việt Nam trên bản đồ quốc tế.
Vẻ đẹp mộc mạc, đậm chất Á Đông nhưng không kém phần đài các, cùng với khả năng diễn xuất chân thật và chiều sâu tâm lý, đã giúp Trà Giang hóa thân xuất sắc vào nhiều dạng vai đa dạng. Từ người vợ kiên cường trong Huyền thoại về người mẹ, cô giáo đầy lòng nhân ái trong Em bé Hà Nội, cho đến hình tượng thủ lĩnh Hoàng Hoa Thám trong phim cùng tên, mỗi vai diễn đều là một sự khẳng định tài năng của bà.
Năm 1984, những cống hiến to lớn của bà được ghi nhận bằng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân. Sau này, giải thưởng Thành tựu trọn đời của Hội Điện ảnh là sự vinh danh xứng đáng cho những đóng góp không ngừng nghỉ và tầm ảnh hưởng không thể thay thế của Trà Giang đối với nền điện ảnh nước nhà.
Điều khiến khán giả nhớ mãi về NSND Trà Giang không chỉ là nhan sắc đậm nét Á Đông, mà còn là khả năng truyền tải cảm xúc mãnh liệt qua ánh mắt và từng biểu cảm gương mặt. Bà được mệnh danh là nữ diễn viên “có đôi mắt biết nói”, bởi chỉ cần một ánh nhìn cũng đủ để lột tả cả nỗi đau xé lòng, niềm hy vọng le lói, tình mẫu tử thiêng liêng và nỗi mất mát khốc liệt trong chiến tranh.
Trong những hồi ức về quá trình quay Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, bà từng xúc động kể lại kỷ niệm phải vượt sông, dầm mình trong dòng nước lạnh giá để hoàn thành một cảnh quay khó khăn – tất cả chỉ vì mong muốn vai diễn chạm đến trái tim người xem một cách chân thật nhất. Với Trà Giang, diễn xuất không chỉ là một nghề nghiệp mà là cả một sự dấn thân tận cùng, một sứ mệnh đòi hỏi sự hy sinh và cống hiến hết mình.
Giai đoạn từ những năm 1960 đến cuối thập niên 1980 được xem là thời kỳ đỉnh cao trong sự nghiệp của Trà Giang. Bà góp mặt trong gần 20 tác phẩm điện ảnh lớn, và hầu hết đều tạo được tiếng vang, ghi dấu ấn sâu đậm trong lòng công chúng. Tuy nhiên, khi bước sang thập niên 1990, với sự phát triển mạnh mẽ của dòng phim thương mại, bà cảm thấy mình không còn phù hợp với xu hướng mới và quyết định rút lui khỏi điện ảnh sau bộ phim Dòng sông hoa trắng (1989).
Quyết định từ giã màn bạc được NSND Trà Giang xem như một cái kết nhẹ nhàng, viên mãn cho hành trình nghệ thuật kéo dài gần ba thập kỷ. Với bà, ý nghĩa của sự “đủ đầy” không phải là việc cố gắng có được nhiều hơn, mà là khi biết dừng lại đúng thời điểm, giữ trọn vẹn những giá trị đã tạo dựng.
Sau khi người bạn đời – Giáo sư, Nghệ sĩ Ưu tú Trần Bích Ngọc – qua đời vào năm 1999, Trà Giang chọn sống một mình tại TP.HCM. Trong nhiều cuộc phỏng vấn, bà luôn khẳng định một cách bình yên: “Tôi sống một mình nhưng không hề cô đơn”. Bà tự mình quán xuyến mọi sinh hoạt cá nhân, từ việc nấu ăn, chăm sóc cây cối, và đặc biệt là dành nhiều thời gian cho hội họa – một niềm đam mê được bà phát triển mạnh mẽ từ đầu những năm 2000.
Hội họa không chỉ là thú vui lúc tuổi xế chiều mà còn là nơi bà gửi gắm tâm tư, tình cảm. Bà đã sáng tạo ra hàng trăm tác phẩm, tổ chức nhiều triển lãm và tham gia các buổi đấu giá từ thiện để giúp đỡ đồng bào gặp khó khăn do bão lũ. Tranh của Trà Giang mang nét giản dị, thơ mộng – giống như chính con người bà, nhẹ nhàng, thanh thoát nhưng ẩn chứa chiều sâu cảm xúc.
Con gái duy nhất của NSND Trà Giang là nghệ sĩ piano quốc tế Trần Bích Trà, hiện đang sinh sống và làm việc tại Anh. Dù cách xa về mặt địa lý, tình cảm giữa hai mẹ con luôn khăng khít và bền chặt. Trà Giang luôn tự hào về cô con gái thành đạt của mình, trong khi Bích Trà thì luôn trân trọng những hy sinh thầm lặng mà mẹ đã dành cho.
Bên cạnh cuộc sống gia đình, NSND Trà Giang vẫn duy trì mối liên hệ thân thiết với những người bạn cũ trong giới nghệ thuật. Bà thỉnh thoảng xuất hiện tại các sự kiện điện ảnh, khai mạc triển lãm, hoặc các buổi gặp gỡ đầy cảm xúc với những đồng nghiệp một thời như NSND Thu Hà, NSƯT Ngọc Lan… Những khoảnh khắc này cho thấy tình bạn và sự gắn bó bền chặt của thế hệ nghệ sĩ vàng.
Năm 2024, bộ phim tài liệu Dòng sông ký ức của đạo diễn Nguyễn Thước đã được công chiếu, khắc họa một cách chân thực hành trình sống và làm nghệ thuật của Trà Giang từ Bắc vào Nam. Những thước phim trong tác phẩm này như một lần nữa khẳng định: Trà Giang không chỉ là một người của quá khứ, mà còn là một biểu tượng nghệ thuật trường tồn, có sức sống vượt thời gian.
NSND Trà Giang thuộc về một thế hệ nghệ sĩ mà đối với họ, điện ảnh không chỉ là một công cụ giải trí đơn thuần, mà còn là phương tiện để thể hiện khát vọng tự do, độc lập của dân tộc. Hình ảnh của bà trên màn ảnh – người phụ nữ Việt Nam kiên cường, nhân hậu, giàu đức hy sinh – không chỉ chạm đến trái tim người Việt mà còn là gương mặt đại diện đầy tự hào cho điện ảnh nước nhà trên trường quốc tế.
Sự nghiệp diễn xuất của bà có thể đã dừng lại từ lâu, nhưng dấu ấn nghệ thuật mà bà để lại thì chưa từng phai nhạt. Bà không chỉ là một nghệ sĩ tài năng – bà là một phần quan trọng của lịch sử điện ảnh Việt Nam, một nhân vật sống động được lưu giữ trong ký ức tập thể của nhiều thế hệ khán giả.
Cuộc đời của NSND Trà Giang là một hành trình trọn vẹn của một người nghệ sĩ sống hết mình cho nghệ thuật, biết lặng lẽ bước khỏi ánh đèn sân khấu khi cảm thấy “đủ”, và chọn sống giữa đời thường một cách đầy bình yên, thanh thản. Trong một thế giới ồn ào và vội vã như hôm nay, hình ảnh của Trà Giang – dịu dàng, kiên định và đậm chất nghệ sĩ – là một lời nhắc nhở đầy ý nghĩa về vẻ đẹp bền bỉ của những giá trị đích thực, những giá trị không bao giờ lỗi thời.
