Sự bùng nổ của nền tảng số như YouTube, TikTok… đã mang đến sân chơi rộng mở cho các nghệ sĩ, đặc biệt là giới trẻ. Nhưng cùng với đó, tình trạng nhạc “rác” – những ca khúc có lời lẽ dung tục, thiếu giá trị nghệ thuật, cũng ngày càng lan rộng, đặt ra nhiều câu hỏi về trách nhiệm kiểm duyệt, thị hiếu công chúng và định hướng văn hóa.
Từ hiện tượng viral đến mối lo lệch chuẩn giá trị
Không khó để tìm thấy một ca khúc có hàng triệu lượt xem nhưng lại chứa những ca từ nhạy cảm, thậm chí phản cảm, đang lan truyền chóng mặt trên mạng xã hội. Điển hình như ca khúc “Sự nghiệp chướng” của rapper Pháo – một MV với nội dung về việc một cô gái từ bỏ mối quan hệ độc hại để đi con đường riêng. Nhưng điều khiến sản phẩm này gây tranh cãi không phải là câu chuyện tự chủ của nhân vật chính, mà là phần lời bài hát bị cho là khiêu khích, lệch chuẩn văn hóa.
Dù nhận về không ít chỉ trích, MV này vẫn nhanh chóng leo lên top thịnh hành trên YouTube, thu hút hàng triệu lượt xem – một minh chứng cho sức mạnh lan truyền của nhạc số, nhưng cũng là hồi chuông báo động về thị hiếu đang bị chi phối bởi sự tò mò và cảm xúc nhất thời.
Thuật toán ưu tiên viral, không ưu tiên giá trị
Không ít sản phẩm âm nhạc có nội dung lệch lạc lại được lan truyền mạnh mẽ nhờ các thuật toán trên mạng xã hội. Những bài hát có giai điệu dễ gây nghiện, kết hợp với lời lẽ gây sốc thường dễ dàng được đẩy lên top xu hướng. Và càng được chia sẻ, chúng càng trở nên phổ biến – bất chấp chất lượng nghệ thuật hay giá trị văn hóa.
TS Phạm Việt Long, nguyên Chủ tịch Hội đồng Viện Văn hóa và Phát triển, cho rằng đây là hệ quả của việc thiếu kiểm soát nội dung trên các nền tảng số. Ông nhấn mạnh: “Nhạc rác không chỉ là những bài hát thiếu chiều sâu, mà còn có thể mang theo thông điệp độc hại, ảnh hưởng tiêu cực đến người nghe – đặc biệt là giới trẻ”.
Không gian sáng tạo không đồng nghĩa với buông lỏng kiểm soát
Âm nhạc là một lĩnh vực sáng tạo, nơi người nghệ sĩ được tự do thể hiện cái tôi. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, tự do không thể đánh đồng với việc dễ dãi trong nội dung. Khi những sản phẩm phản cảm được lan truyền không kiểm soát, nó không chỉ làm méo mó thị hiếu công chúng mà còn ảnh hưởng đến định hướng thẩm mỹ của cả một thế hệ.
Nhạc sĩ Phạm Toàn Thắng cho rằng, việc chế lời bài hát để giải trí trong phạm vi cá nhân là điều bình thường. Nhưng khi những phiên bản đó mang nội dung phản cảm, xúc phạm thuần phong mỹ tục và được lan truyền rộng rãi thì đó là hành động cần lên án.
Từ góc độ quản lý, TS Phạm Việt Long đề xuất các nền tảng âm nhạc và mạng xã hội phải chủ động hơn trong việc sàng lọc nội dung. “Không thể để thuật toán chỉ dựa vào lượt tương tác để đề xuất video. Cần có cơ chế khuyến khích những sản phẩm có giá trị nghệ thuật, đồng thời mạnh tay loại bỏ nội dung độc hại”.
Thị hiếu công chúng mới là yếu tố quyết định
Dù kiểm duyệt có chặt chẽ đến đâu, nếu khán giả vẫn ưa chuộng những sản phẩm dễ dãi, thì “nhạc rác” vẫn còn đất sống. Chính vì vậy, việc xây dựng thị hiếu âm nhạc lành mạnh được xem là giải pháp cốt lõi và lâu dài.
Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung chia sẻ thẳng thắn: “Nhạc rác không phải bây giờ mới có, thời nào cũng có. Nhưng nếu giới trẻ được giáo dục tốt về thẩm mỹ, được tiếp cận với những giá trị nghệ thuật đúng đắn, thì những sản phẩm lệch chuẩn sẽ khó có cơ hội tồn tại”. Anh cũng cho rằng các cơ quan quản lý văn hóa cần có biện pháp xử lý rõ ràng và nghiêm khắc hơn đối với những tác phẩm sai lệch, nhằm bảo vệ môi trường âm nhạc trong sạch và có chiều sâu.
Âm nhạc là tiếng nói của tâm hồn, nhưng khi bị thương mại hóa quá mức và điều khiển bởi thuật toán, nó dễ dàng trở thành công cụ câu view hơn là giá trị văn hóa. Muốn giữ cho không gian âm nhạc số trở nên lành mạnh, cần đến sự vào cuộc đồng bộ từ nghệ sĩ, nền tảng, cơ quan quản lý và đặc biệt là chính người nghe – những người có quyền lựa chọn và định hình xu hướng.
